خواجه نصیرالدین طوسی
خواجه نصیرالدین طوسی با نام ابوجعفر محمد بن محمد بن حسن طوسی، مشهورترین دانشمند قرن ششم و هفتم هجری شمسی در سرزمین های اسلامی بود. توماس آکویناس و راجر بیکن از معاصران و هم دوره های وی در غرب بودند.
مجموعه نوشته های طوسی تقریباً 165 مورد در زمینه نجوم، اخلاق، تاریخ، فقه، منطق، ریاضیات، پزشکی، فلسفه، الهیات، شعر و علوم می باشد.
در این مقاله قصد داریم تمام مواردی را که باید در مورد زندگینامه و بیوگرافی این فیلسوف، دانشمند، منطقدان و متکلم بزرگ بدانید بررسی کرده و همچنین آثار و فعالیت های وی را توضیح داده و به شما معرفی کنیم.
با کاملیما همراه باشید.
زندگینامه خواجه نصیرالدین طوسی
طوسی در سال 579 هجری شمسی در توس متولد شد و در سال 653 در شهر بغداد درگذشت. جدا از آنچه وی از شرح حال خود نوشته است، در مورد دوران کودکی و تحصیلات اولیه وی اطلاعات کمی در دست می باشد.
ظاهراً او در خانواده ای شیعه اثنی عشری متولد شد و پدرش را در جوانی از دست داد. او با برآورده ساختن آرزوی پدرش، تحصیل و علم را بسیار جدی در پیش گرفت و برای شرکت در سخنرانی های دانشمندان مشهور و کسب اطلاعاتی که مردم را به سعادت جهان بعدی راهنمایی می کنند به جاهای مختلف سفر کرد.
طوسی در نوجوانی نزد کمال الدین حاسب در زمینه ریاضیات علم می آموخت. در نیشابور با فریدالدین عطار، استاد صوفی افسانه ای که بعداً در دست مهاجمان مغول کشته شد ملاقات کرد و در سخنرانی های قطب الدین مصری و فریدالدین داماد شرکت کرد. پس از آن خواجه نصیرالدین طوسی ریاضیات و نجوم را نزد کمال الدین یونس آموخت. طوسی با قیصاری، داماد وی مکاتبه کرد.
توانایی و استعداد خواجه نصیرالدین طوسی در یادگیری، او را قادر می سازد تا در دوره ای نسبتاً کوتاه بر رشته های متعددی مسلط شود. در آن زمان که اولویت های آموزشی به علوم دینی متمایل بود، به ویژه در خانواده خود طوسی که با روحانیت شیعه اثنی عشری ارتباط داشتند ، به نظر می رسد طوسی علاقه زیادی به ریاضیات، نجوم و علوم عقلی نشان داده است. طوسی در سن بیست و دو سالگی یا مدتی بعد، به دربار نصیرالدین محتشم، والی اسماعیلی قهستان، شمال شرقی ایران پیوست، جایی که وی به عنوان مبتدی (مستجیب) در جامعه اسماعیلیه پذیرفته شد.
نشانه ای از روابط شخصی نزدیک با خانواده محتشم را می توان در وقف تعدادی از آثار علمی وی مانند اخلاق نصیری و اخلاق محتشیمی مشاهده کرد.
در حدود سال 615 در الموت، مرکز حکومت اسماعیلی نزاری بود. به نظر می رسد که دستاوردهای علمی طوسی در تدوین اخلاق نصیری در 635 راه را برای این حرکت هموار کرده است که افتخار و فرصتی بزرگ برای دانشمندی با درجه خود بود، به ویژه از زمانی که الموت محل استقرار امام اسماعیلیان و مهم ترین کتابخانه ایالت اسماعیلیه در آن قرار داشت.
حمله مغول و آشفتگی ناشی از آن در مناطق شرقی اسلامی به سختی زندگی هیچ یک از شهروندان آن را دست نخورده رها کرد. فروپاشی قدرت سیاسی اسماعیلیه و کشتار جمعیت اسماعیلیان که به عنوان تهدیدی جدی برای مغولان تلقی می شد، چاره ای جز وفاداری برای خواجه نصیرالدین طوسی باقی نگذاشت.
اگرچه تحت سلطه مغول، وفاداری طوسی به هر جامعه یا اقناع خاصی نمی تواند اهمیت خاصی داشته باشد، اما خود این روند زمینه ای برای نوشتن طوسی در جنبه های مختلف تشیع، هم از دیدگاه اسماعیلی و هم شیعه اثنی عشری فراهم کرد.
در دربار مغول، طوسی شاهد سقوط خلافت عباسی بود و پس از مدتی اعتماد هولگو، رئیس مغول را جلب کرد. سپس، به او اختیار کامل اداره امور بنیادهای مذهبی (اوقاف) داده شد. در این دوره از زندگی، دغدغه اصلی طوسی مبارزه با وحشیگری مغول، نجات جان دانشمندان بی گناه و ایجاد یکی از مهم ترین مراکز یادگیری در مراغه، شمال غرب ایران بود.
همه چیز را درباره ابوبکر محمد بن زکریا رازی، فیلسوف ایرانی بدانید! بیوگرافی و زندگینامه
حرفه طوسی
در حین تحصیل، او جزوه کوچکی از ترکیبات فلسفی صوفیانه “اوصاف الاشرف” (ویژگی های اشخاص) را تکمیل کرد.
وی پس از اتمام تحصیلات خود در اوایل دهه، از مغولانی که به توس حمله کرده بودند ، در قلعه اسماعیلی پناه برد ، جایی که 25 سال بعد را صرف تحقیق در زمینه فلسفه، نجوم، منطق و ریاضیات کرد.
خواجه نصیرالدین طوسی “تحریر المجیستی” را به عنوان مقدمه ای بر مثلثات نگاشت و روش های مختلفی را برای محاسبه جداول سینوسی نشان داد.
هنگامی که او در الموت، پایتخت اسماعیلی، بود، مغول ها به رهبری هولاگو خان به او حمله کردند و او را اسیر کردند. با این حال، وی به دلیل دانش ، استعداد و توانایی های خود به عنوان مشاور علمی هولاگو منصوب شد.
خواجه نصیرالدین طوسی، پس از جلب رضایت هولاگو پ، ساخت رصدخانه در مراغه را آغاز کرد و تا زمان مرگ وی مدیر آن بود. این مکان، مجهز به بهترین سازها بود و شامل کتابخانه و مدرسه نیز می شد.
چهار جلد او “زیج ایلخانی” که در سال 651 تکمیل شد و این مجموعه یکی از بزرگترین آثار نجومی او است که تحقیقات انجام شده در رصدخانه را ارائه می دهد.
آثار خواجه نصیرالدین طوسی
مجموع نوشته های طوسی تقریباً 165 عنوان در موضوعات مختلف دارد. برخی از آن ها به سادگی یک صفحه یا حتی نیم صفحه هستند، اما اکثریت به استثنای اندکی از آن ها، آثار علمی خوبی در زمینه نجوم، اخلاق، تاریخ، فقه، منطق، ریاضیات، پزشکی، فلسفه، الهیات، شعر و علوم عادی تهیه کرده اند. شهرت طوسی در زندگی خود تضمین کننده بقای تقریباً تمام آثار علمی او بود. همچنین اثر نامطلوب شهرت او نسبت دادن تعدادی از آثار است که نه با سبک او مطابقت دارد و نه کیفیت نوشته های او را در برمی گیرد.
وی بیش از 150 آثار در طول عمر خود به جا گذاشت، آثار برخی از ستاره شناسان و ریاضیدانان برجسته را نیز به عربی ترجمه کرد -پو برخی از آن ها ارشمیدس، اتولیکوس، بطلمیوس، هیپسیکلس، تئودوسیوس و منلائوس بودند. در این بخش برخی از آثار خواجه نصیرالدین طوسی را معرفی می کنیم:
جرید الاعتقاد (در علم کلام)
شرح اشارات ابوعلی سینا (در فلسفه)
قواعد العقاید
اخلاق ناصری یا اخلاق طوسی
آغاز و انجام
اوصاف الاشراف
تحریر مجسطی
تحریر اقلیدس
تجریدالمنطق
تلخیص المحصل
اساس الاقتباس
زیج ایلخانی
آداب البحث
آداب المتعلمین
روضةالقلوب
اثبات بقاء نفس
تجرید الهندسه
اثبات جوهر
جامع الحساب
اثبات عقل
جام گیتی نما
اثبات واجب الوجود
الجبر و الاختیار
استخراج تقویم
خلافت نامه
اختیارات نجوم
رساله در کلیات طب
ایام و لیالی
علم المثلث
الاعتقادات
شرح اصول کافی
کتاب الکل
ترجمهٔ صورالکواکب
تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافکار
تصورات یا روضةالتسلیم
رساله تولا و تبری
معیار الاشعار
درباره زندگینامه صائب تبریزی چه می دانید؟ بیوگرافی و آثار شاعر مشهور قرن 11
اشعار خواجه نصیرالدین طوسی
هفتاد و سه قوم در جهان می‌پویند
هر یک بُرهان مختلف می‌جویند
سررشته ی حق به دست یک طایفه است
باقی به خوش آمدی سخن می‌گویند
***
آنان که در این دیرِ فنا می‌آیند
بس جایگهی نیست؛ کجا می‌آیند
کو آن که خبر دهد به ناآمدگان
کآنها همه رفتند؛ چرا می‌آیند
***
موجود به حق واحد اول باشد
باقی همه موجود مُخیّل باشد
هر چیز جز او که آید اندر نظرت
نقش دومین چشم أحوَل باشد
***
