رخشان اعتصامی معروف به پروین اعتصامی مشهورترین شاعر زن ایرانی است. وی شاعری معروف و پر آوازه در ایران و جهان بود. پروین اعتصامی اشعار زیبا در قالب های متفاوتی می سرود. وی سال های طولانی عمر نکرد، اما در همان روزهای کم که در قید حیات بود و زندگی کرد، شهرت زیادی در بین مردم و دوستداران اشعار فارسی پیدا کرد.
در این مقاله همراه کاملیماباشید تا با زندگینامه پروین اعتصامی بیشتر آشنا شویم.
زندگینامه پروین اعتصامی
پروین، یکی از بزرگ ترین شاعران زن معاصر، در 25 اسفند 1285 در شمال غربی شهر تبریز در استان آذربایجان شرقی متولد شد. به گفته زبان شناس برجسته، علی اکبر دهخدا، نام وی رخشنده بوده است. او سال های اولیه زندگی خود را در تهران به همراه پدرش، یوسف اعتصامی (اعتصام الملک) گذراند و زیر نظر وی ادبیات عرب و فارسی را نیز فرا گرفت. پروین آخرین فرزند خانواده اعتصامی بود و سه برادر بزرگ تر به نام های ابوالحسن، ابوالفتح و ابوالنصر داشت.
یوسف اعتصامی به عنوان نماینده مردم تبریز در مجلس شورای ملی انتخاب شد. بنابراین، پروین مجبور شد در اوایل زندگی با خانواده اش به تهران نقل مکان کند. پروین در دوران کودکی با مشروطه خواهان و شخصیت های فرهنگی آشنا شد و ادبیات را نزد پدر و استادانی چون علی اکبر دهخدا و ملک اوش شعار بهار (محمدتقی بهار) آموخت.
با توجه به شخصیت ادبی او به عنوان اعتصام الملک، شخصیت هایی مانند نصرالله تقوی، علی اکبر دهخدا و بهار در خانه او رفت و آمد می کردند. اعتصام الملک با توجه به تسلط به زبان های فرانسوی و عربی، به کتاب ها و مجلات چاپ شده در قاهره، دمشق، بغداد، قفقاز و اروپا دسترسی داشت.
او زیر نظر پدرش در محیطی ادبی و علمی بزرگ شد و خیلی زود به بلوغ فکری رسید. در عمر کوتاه خود (متوفی 16 فروردین 1320)، او توانست در بین ایرانیان به شهرت زیادی برسد. پروین حدود هفت یا هشت ساله بود که توانایی شاعرانه او شکوفا شد. در 1300 – 1301، برخی از اولین اشعار شناخته شده وی در مجله فارسی “بهار” منتشر شد.
پروین در ۱۹ تیر ۱۳۳۴ با پسرعموی پدرش فضل الله اعتصامی ازدواج کرد و چهار ماه پس از ازدواج با همسرش به کرمانشاه رفت. شوهر پروین افسر پلیس بود و وقتی با او ازدواج کرد، فرمانده پلیس کرمانشاه بود. اما این ازدواج به دلیل اختلافات معنوی و اخلاقی فقط ده هفته به طول انجامید و او به تهران بازگشت. روحیه نظامی شوهرش کاملا برخلاف روح شاعرانه و لطیف پروین اعتصامی بود و این دلیل جدایی پروین از همسرش بود.
قبل از ازدواج پروین، پدرش با انتشار اشعارش مخالف بود و آن را با توجه به شرایط و فرهنگ آن زمان نامناسب می دانست. اما پس از ازدواج پروین و جدا شدن از شوهرش، پدرش موافقت کرد.
اولین چاپ دیوان او (کتاب شعر) شامل 156 شعر بود و در سال 1314 ظاهر شد. پس از انتشار اولین چاپ دیوان، وی چند ماه در کتابخانه دانش سرای عالی، تربیت امروزی و دانشگاه معلم تهران در سال های 1317 تا 1318 کار کرد.
در طول زندگی پروین اعتصامی، دولت به دانشمندان و بزرگان علم و ادبیات مدال شایستگی یا مدال دولتی اهدا کرد. مدالی که نشانه سپاسگزاری و احترام دولت از خدمات علمی و فرهنگی شخص مورد نظر است. در سال 1315، پروین مدال درجه 3 هنر و فرهنگ را دریافت کرد اما او این مدال را نپذیرفت. او حتی پیشنهاد رضاشاه پهلوی را برای معلمی و آموزش ملکه و ولیعهد نپذیرفت.
مجموعه اشعار پروین اعتصامی (گلچین) اولین بار در سال 1314 منتشر شد. چهره های ادبی با اشعار او که در ستون دوم مجله بهار چاپ شده توسط پدرش چاپ شده بود، آشنا بودند. چاپ دوم، ویرایش شده توسط برادرش، اندکی پس از مرگ وی در سال 1320 ظاهر شد. این مجموعه شامل 209 شعر گمختلف در قالب های مثنوی، قصیده، غزل و غنایی (سبک های شعری فارسی) بود.
در سال 1315، وزارت آموزش و پرورش به پروین اعتصامی مدال علمی اعطا کرد. وی در همان سال به عنوان کتابدار در وزارتخانه استخدام شد. گلچین او تقریبا عاری از رویدادها و حوادث شخصی و اجتماعی است. به جز شعری در سوگ پدر، قطعه ای برای سنگ قبر خودش، و شعر “شاخه ای از آرزوها” که برای جشن فارغ التحصیلی او در بهار 1303 سروده شده است، و چند اثر دیگر، هیچ چیزی در اشعار او وجود ندارد که کمک به درک شخصیت او کند.
آرامگاه پروین اعتصامی
پس از رحلت وی، هیچ مراسم رسمی برگزار نشد و مراسم یادبودی در بهار 1321 توسط دوستان و آشنایان پروین اعتصامی در این سالگرد برگزار شد، که در آن به غفلت نشان داده شده به شاعر در دوران حکومت استبدادی آن زمان اشاره کردند.
مرگ پدرش در سال 1317 در سن 63 سالگی او را بسیار افسرده کرد و او تنها سه سال بعد از فوت پدرش، درگذشت. وی در 16 فروردین 1321 در سن 34 سالگی بر اثر بیماری حصبه در تهران درگذشت و در نزدیکی پدرش در قم، نزدیک حرم خطیره فاطمه المعصومه به خاک سپرده شد.
چاپ دوم کتاب او، که توسط برادرش فتح اعتصامی ویرایش شده بود، اندکی پس از مرگ پروین اعتصامی در سال 1320 ظاهر شد. این کتاب شامل 209 شعر مختلف در مثنوی، قصیده، غزل و قطعه (شکل دیگری از شعر فارسی) و شکل های جدیدی از شعر بود و مجموعا 5606 دو بیتی است.
در طول زندگی پروین اعتصامی، عواملی مانند پدر، دوستان پدرش، مدرسه و از همه مهم تر تحولات سیاسی و سپس اجتماعی در جامعه ایران، بر شخصیت و اندیشه پروین تأثیر گذاشته بود. پروین به دلیل شغل پدرش یوسف اعتصامی به عنوان یک شخصیت سیاسی با ادبیات کلاسیک غربی آشنا بود.
جلسات ادبی که یوسف اعتصامی در آن ها شرکت داشت نقش مهمی در شکل گیری دیدگاه های سیاسی پروین داشت. حضور پروین در مدرسه بتل ایران نیز او را با ایده های غربی و مسائل زنان در غرب آشنا کرد.
به مناسبت سالروز تولد پروین اعتصامی، بیست و پنجمین روز اسفند ماه، دوازدهمین ماه در تقویم ایرانی، به عنوان “روز بزرگداشت پروین اعتصامی” به منظور بزرگداشت مشهورترین شاعر زن ایران نامگذاری شده است.
مساحت خانه پروین اعتصامی در تبریز که به عنوان میراث فرهنگی ایران به ثبت رسیده بیش از 1300 متر مربع مساحت دارد. این خانه به عنوان مرکز دائمی گالری ها و نمایشگاه های هنری در استان آذربایجان شرقی است. این خانه در دوران پهلوی ساخته شده است. پروین تا هفت سالگی در این خانه زندگی می کرد.
مراسم افتخار
سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران ۲۰ اسفندماه در حاشیه مراسم بزرگداشت شاعران پروین اعتصامی، مهدیه الهی قمشهای، طاهره صفارزاده و سپیده کاشانی، مجمعی با عنوان «خانه شعر و ادب» در محله عباسآباد افتتاح کرد.
غزل تاجبخش شاعر پیشکسوت در این مراسم با بیان اینکه عمر کوتاه پروین پیام های زیادی به خصوص غم و اندوه و تلخی شعرش داشته است، گفت:
وی خاطرنشان کرد: پروین علیرغم عمر کوتاه خود تأثیر زیادی بر ادبیات فارسی داشته است و وظیفه ماست که از او و دیگر شاعران زنده یاد کنیم.
تهران نیز در اردیبهشت ماه میزبان نهمین جشنواره ملی فیلم پروین اعتصامی به منظور تجلیل از بانوان شاغل در سینما خواهد بود.
به برگزیدگان بخش های مسابقه جشنواره تندیس زرین پروین (نیم تنه کوچک شاعره)، لوح تقدیر و جایزه نقدی اهدا خواهد شد.
موضوعات اشعار پروین اعتصامی
اشعار پروین شامل موضوعاتی چون ظلم، فقر ستیزی، عدالت و آرمان گرایی است. شعر او درد فقر و استثمار را بیان می کرد و توده ها را به شورش علیه متجاوزان فرا می خواند. شعر او اختلاف اجتماعی زمان خود را بیان کرد و تصریح کرد که جنگ ابدی بین خیر و شر محصول ذهن انسان است.
بسیاری از اشعار پروین انتقاد وی از پادشاهان و استبداد قدرتمندان را بیان می کند. بسیاری از اشعار پروین اعتصامی دارای محتوای روایی هستند که در آن پروین بحث دو چیز را در قالب یک داستان به ارمغان می آورد.
یکی از مشهورترین اشعار او “اشک یتیم” است. در داستان این شعر، پیرزنی نظاره گر عبور شاه است. این گونه می گوید:
روزی گذشت پادشهی از گذرگهی فریاد شوق بر سر هر کوی بام خاست
پرسید زان میانه یک کودک یتیم کاین تابناک چیست که بر تاج پادشاست
آن یک جواب داد چه دانیم ما که چیست پیداست آنقدر که بهایی گرانبهاست
نزدیک رفت پیر زنی کوژ پشت و گفت این اشک دیده ی من و خون دل شماست
ما را به رخت و چوب شبانی فریفته اند این گرگ سالهاست که با گله آشناست
آن پارسا که ده خرد و ملک، رهزن است آن پادشا که مال رعیت خورد گداست
بر قطره سرشک یتیمان نظاره کن تا بنگری که روشنی گوهر از کجاست
پروین، به کجروان سخن از راستی چه سود کو آنچنان کسی که ز حرف راست
ما در این مقاله درباره زندگینامه پروین اعتصامی ، یکی از بزرگترین شاعران زن دنیا و تنها شاعر بزرگ زن ایران، اطلاعاتی را در اختیار شما قرار دادیم. امیدواریم با خواندن این مقاله، با پروین اعتصامی بیشتر آشنا شوید.
این شاعر معروف نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا طرفدارهای خاص شعرهای خود را دارد. اشعار این شاعر زن هنرمند ایرانی، در کتاب های درسی دانش آموزان در دوران های تحصیلی مختلف چاپ شده است. به همین علت بسیاری از افراد با این اشعار به خوبی آشنا هستند.