عطار نیشابوری
عطار نیشابوری که در سال های 618-540 هجری قمری می زیسته است، یک فرد مسلمان شاعر، صوفی، نظریه پرداز عرفانی، نویسنده کتاب و داروساز بود. به طور نسبی جزئیات کمی از زندگی او مشخص است.
در این مقاله قصد داریم به بررسی بیوگرافی و آثار و فعالیت های وی بپردازیم.
با کاملیما همراه باشید.
زندگینامه عطار نیشابوری
فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری، چندین سال از عمر خود را در برخی از مدارس برجسته جهان اسلام در سفر و تحصیل گذراند. عطار با فعالیت به عنوان پزشک یا داروساز از نویسندگی خود حمایت کرد. او علاقه ای به جذب طرفدارانی برای خود نداشت.
کار عطار بسیاری از گفته های مقدسین صوفی قبلی را حفظ می کند. ما به خاطر اطلاعات زندگی آن ها مدیون فریدالدین ابوحامد محمد نیشابوری هستیم. از یک سو، اطلاعات تاریخی در نوشته های او کمیاب است. از سوی دیگر، هدف او نوشتن بیوگرافی معمولی در مورد اشخاص نبود، بلکه از طریق زندگی مقدسین، می خواست مردم را تشویق کند تا از جاه طلبی دنیوی به عشق نسبت به خدا روی آورند.
اطلاعات مربوط به زندگی عطار نادر است. فقط دو تن از شاعران معاصر او، عوفی و خواجه نصیرالدین طوسی از او نام برده اند. با این حال، همه منابع تأیید می کنند که وی اهل نیشاپور، یکی از شهرهای بزرگ خراسان بوده و به گفته عوفی، او در دوره سلجوقی می زیسته است. به نظر می رسد که او در طول زندگی خود به عنوان شاعری در شهر محل تولدش شهرت نداشته و عظمت وی به عنوان عارف، شاعر و استاد، چندین قرن بعد کشف شده است
مشهورترین اثر وی، منطق الطیر است. او در اشعار خود بیشتر بر از دست دادن خودخواهی و درک اینکه همه مردم به یک اندازه مورد محبت خدا هستند، تاکید داشت. عطار انسان ها را به چالش می کشد تا همه آدم ها را از بند مواردی مانند نژاد، مذهب و طبقه اجتماعی رها کنیم . او همبستگی انسانی را تأیید می کند. شعرهای عطار نیشابوری، آموزه های عرفان اسلامی را به زبان جهانی بیان می کند و از هر فردی دعوت می کند که به ارزش های جاودانه و نه زودگذر توجه کند.
فریدالدین ابوحامد محمد نیشابوری پسر یک شیمیدان مرفه بود و تحصیلات عالی در زمینه های مختلف داشت. گفته می شود که او در “مدرسه علمیه محدوده حرم امام رضا در مشهد” تحصیل کرده است. آثار او چیزهای دیگری در مورد زندگی او نمی گویند فقط آن ها نشان می دهند که او حرفه داروسازی را انجام می داد و تعداد زیادی از افراد به او مراجعه می کردند. افرادی که عطار نیشابوری در داروخانه به آن ها کمک می کرد، برخی از مسائل را از او مخفی کردند و این کار، او را بسیار تحت تأثیر قرار داد.
سرانجام، او فعالیت در داروخانه را رها کرد و سفرهای زیادی به کوفه، مکه، دمشق، ترکستان و هند داشت و با شیوخ صوفی ملاقات کرد. سپس بازگشت و ایده های صوفیانه را تبلیغ کرد. برای صوفیان آن زمان، چنین سفرهایی در جستجوی دانش غیر معمول نبود.
از یک سو، فریدالدین ابوحامد محمد نیشابوری به عنوان متفکر و نویسنده صوفی مشهور است و از سوی دیگر رابطه دقیق وی با معلمان صوفی مبهم است و مشخص نیست که استاد وی کدام یک از صوفیان بوده است. برخی عقیده دارند که به احتمال زیاد، معلم وی مجد الدین البغدادی بوده اما ممکن است بغدادی به او علم الهیات را نیاموخته باشد و فقط دز زمینه پزشکی به او مطالبی را یاد داده باشد. در یک مطلبی که اولین بار توسط مولانا ذکر شدم، بیان شده است که او “معلم نداشت و از طریق حسین بن منصور الحلاج، شهید صوفی که در در بغداد اعدام شد، برخی موارد را فراگرفته بود.
با این حال، این مسئله بدیهی است که عطار از دوران کودکی به بعد با تشویق پدرش به صوفیان و گفته ها و شیوه زندگی آن ها علاقه مند شده بود و مقدسین را راهنمای خود می دانست. “فریدالدین ابوحامد محمد نیشابوری” به خود می بالید که هرگز به دنبال پادشاهی و جاه طلبی نبوده و یا در نوشتن اشعاری برای پادشاهان پیشگام نشده است و این مسئله، به تنهایی او را در میان شاعران فارسی شایسته توجه می سازد.
به نظر می رسد او حاکمان را “دمدمی مزاج و بی رحم” می داند و پیشنهاد می کند که “بهترین کار این است که با آن ها کاری نداشته باشیم”. این نگرش ممکن است به دلیل گرایش زاهدانه بوده باشد. عشق به ثروت، قدرت و شهرت در جهان بینی او جایی ندارد. او داستان های بسیاری را بیان می کند که نشان می دهد ثروت مادی اغلب با سلامت معنوی سازگار نیست.
عطار یک شیمیدان و پزشک بود. همچنین در زمینه داروسازی، گیاه شناسی و عطرسازی نیز فعالیت می کرد. در آن زمان در ایران، بیشتر داروها بر اساس گیاهان بود.
خیام نیشابوری را می شناسید؟ بررسی کامل زندگینامه ستاره شناس، ریاضیدان و شاعر ایرانی
مرگ
عطار به سن 70 سالگی رسید (برخی منابع به سن 110 سالگی اشاره کردند) و در قتل عام مغولان در نیشابور به طرز خشونت آمیزی جان سپرد، اگرچه تاریخ احتمالی مرگ از 527 تا 614 هجری شمسی متغیر است. مقبره وی، ساخته علی -شیر نوایی در قرن شانزدهم، در نیشابور واقع شده است.
مانند بسیاری از جنبه های زندگی او، مرگ او نیز با افسانه ها و گمانه زنی ها آمیخته شده است. یک داستان مشهور در مورد مرگ او به شرح زیر است:
هنگام حمله چنگیزخان به ایران در سال 608 هجری شمسی، هنگامی که فریدالدین ابوحامد محمد نیشابوری به سن 110 سالگی رسیده بود، به اسارت مغولان درآمد و یکی از مغولان قصد داشت او را بکشد. در این میان فردی آن ها را دید و گفت “اجازه دهید او زنده بماند، من هزار قطعه نقره به عنوان باج به او می دهم. زمانی که آن ها می خواستند این پیشنهاد را قبول کنند، عطار نپذیرفت و گفت “شما کسی را پیدا خواهید کرد که مایل است، میزان بیشتری بدهد”.
سپس مرد دیگری را سر راه دیدند و به او یک کیسه نی داد. با این کار، فریدالدین ابوحامد محمد نیشابوری به مغولان گفت “مرا به او بفروشید، زیرا من تمام این ارزش را دارم”. بعد از گفتن این حرف آن ها به خاطر از دست دادن پیشنهاد اولیه عصبانی شدند و او را به قتل رساندند.
پروین اعتصامی ، برجسته ترین شاعر زن ایرانی را می شناسید؟ زندگینامه رخشان اعتصامی
عقاید عطار نیشابوری
جهان اندیشه ای که در آثار عطار به تصویر کشیده شده است، نشان دهنده کل تحولات صوفیان است. نقطه شروع آثار او در آن بخش است که عطار نیشابوری عقیده دارد می توان در طول زندگی کنونی در اتحاد عرفانی که از طریق پاک شدن درونی قابل دستیابی است، انتظار رهایی روح بدن و بازگشت به سرچشمه خود در جهان دیگر را تجربه کرد.
اگرچه قهرمانان او در بیشتر موارد صوفی و زاهد هستند، اما او همچنان داستان هایی از تاریخ، مجموعه حکایات و انواع ادبیات گرانقدر را معرفی می کند. استعداد او در درک معانی عمیق تر در پشت اشعار، او را قادر می سازد تا جزئیات زندگی روزمره را به تصویر افکار خود تبدیل کند. ویژگی خاص بیان شده در اشعار عطار، آثار او را به عنوان منابع مطالعه افراد تاریخی معروف نمایان می کند. ارزش آثار فریدالدین ابوحامد محمد نیشابوری، به عنوان منابع علم شناسی و پدیدارشناسی تصوف، بسیار زیاد است.
بر اساس نوشته های عطار، او با شک و تردید به فلسفه نگاه می کرد. او نوشت: “هیچ کس نسبت به پیامبر، از فلسفه دور نیست. بدانید که فلسفه عادت و روش زرتشت است، زیرا فلسفه این است که به همه قوانین دینی پشت کنید.” جالب اینجاست که او نمی خواست اسرار طبیعت را فاش کند و این امر به ویژه در مورد پزشکی که در محدوده حرفه وی قرار داشت، بسیار قابل توجه است.
بدیهی است که او هیچ انگیزه ای برای نشان دادن دانش سکولار خود به شیوه مرسوم در بین مداحان دربار و چاپلوسی برای پادشاهان نداشت. دانش او تنها در زمینه هایی وارد می شود که موضوع داستان بر شاخه ای از علوم طبیعی تأثیر می گذارد.
فریدالدین ابوحامد محمد نیشابوری در زمینه های مختلف از جمله شعرهای بلند روایی از اشعار سروده شده خود صحبت می کند. او عقیده دارد که دارای سرمایه ای تمام نشدنی از الهام موضوعی و شفاهی است و این موضوع، احتمالا مورد تایید همه طرفداران و خوانندگان اشعار او باشد.
سعدی شیرازی کیست؟ بیوگرافی، زندگینامه و اشعار بوستان و گلستان و گزیده سروده ها!
تاثیر عطار بر مولانا
فریدالدین ابوحامد محمد نیشابوری یکی از مشهورترین شاعران عرفانی ایران است. آثار او الهام بخش مولانا و بسیاری دیگر از شاعران عارف بود. او و سنایی دو مورد از بزرگ ترین شاعرانی بودند که در زمینه نظرات صوفیانه، تأثیر زیادی بر روی مولانا گذاشتند. مولانا نام هر دو آن ها چندین بار با احترام در اشعار خود ذکر کرده است. مولانا عطار را ستایش می کند و می گوید:
عطار روح بود و سنایی دو چشم او
ما از پی سنایی و عطار می رویم
هفت شهر عشق را عطار گشت
ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم
گفته می شود که مولانا در دوران کودکی با این شاعر بزرگ ملاقات کرده است و عطار نسخه ای از اسرار نامه را به او داد و او را روی زانویش نشاند”.
آثار
مثنوی
-
دیوان اشعار
-
اسرارنامه
-
الهی نامه
-
منطق الطیر
-
مصیبت نامه
-
مختارنامه
-
اشترنامه
-
بیان ارشاد
-
جواهرنامه
-
جوهرالذات
-
حیدرنامه
-
خسرونامه
-
دیوان قصاید و غزلیات
-
سیفصل
-
شرح القلب
-
گل و هرمز
-
لسان الغیب
-
مظهرالعجایب
-
نزهت الاحباب
-
هیلاج نامه
-
وصلت نامه
-
ولدنامه
منثور
-
اخوان الصفا
-
تذکرة الاولیا
منسوب به عطار
-
بیسرنامه
-
بلبل نامه
-
پندنامه